Każde dziecko z przyjemnością uczestniczy w zabawach, które wspierają jego rozwój fizyczny oraz duchowy, a jednocześnie zdolności umysłowe. Zabawa jest najlepszym sposobem przybliżania i pojmowania otaczającego świata, a tym samym nieodłączną częścią procesu socjalizacji. Dlatego nie można z niej zrezygnować w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym i społecznym każdego dziecka. W czasie zabawy dzieci opracowują strategie działania, które prowadzą je do rozwiązania problemów, rozwijając równocześnie analityczne myślenie.
Każda zabawa daje wiele okazji do przemyśleń, refleksji, małych „wynalazków”. Podejmowane wówczas procesy myślowe, połączone z działaniem, stają się ogromnym intelektualnym osiągnięciem dziecka. W procesie samodzielnej próby, jaką jest zabawa, człowiek duży i mały, uczy się o wiele więcej niż poprzez pasywne słuchanie.

ZABAWA I MYŚLENIE

ZABAWA jest podstawowym doświadczeniem człowieka oraz formą wyrazu, która jest tak różnorodna i ma tak wiele twarzy, jak sam człowiek. Fenomen zabawy jest ściśle powiązany z istotą człowieka, jego swobodą, możliwościami i granicami, jego potrzebami oraz jego egzystencją. Dlatego też zabawa jest procesem zastrzeżonym nie tylko dla dzieci. Również w zachowaniu dorosłych obecne są elementy zabawy, które jednak odróżniają się u nich wyraźniej od codziennych obowiązków, doświadczeń i zadań. Potrzeba zabawy zarówno dzieci, jak i dorosłych znajduje rozmaite formy jej zaspokajania. Odbywa się ona przy wykorzystaniu własnej fantazji oraz określonych przedmiotów, wybranych przez bawiącą się osobę.
Zabawa jest formą działania, która nie ma konkretnego przeznaczenia. Często ma ona wprawdzie jakiś cel, ale czynność, jaką jest zabawa, wykonywana jest ze względu na nią samą oraz na towarzyszącą jej przyjemność, jest to szczególny sposób aktywnego poznawania otaczającego nas świata, wypróbowywania i rozumienia rzeczywistości. W zabawie dochodzi do symbolicznego odbicia i jednocześnie zniekształcenia rzeczywistości. Zabawa umożliwia procesy nauki w zakresie poznawczym, emocjonalnym i społecznym. W czasie zabawy wypróbowywana jest wymyślona lub doświadczona rzeczywistość, która różni się wprawdzie od realnej sytuacji w życiu, ale zawiera określone jej aspekty. Skutki i konsekwencje zabawy występują tylko w wymyślonej, a nie w realnej sytuacji życia, co oznacza, że zabawa jest pewnego rodzaju przestrzenią ochronną dla takiego próbnego działania. Podczas gdy dorośli w myślach mogą przewidywać, sprawdzać skutki swojego działania, dzieci zastanawiają się nad zależnościami życia oraz rezultatami swojego postępowania właśnie w zabawie.
Zabawa stanowi dla dzieci potwierdzenie ich umiejętności oraz wystawia na próbę ich zręczność. Stwarza okazję do kontaktów z innymi ludźmi oraz daje poczucie zadowolenia, nawet, jeśli w zabawie uczestniczy tylko jedna osoba. Złość, frustracje i rozczarowania, niepewność i strach mogą zostać przetworzone i zrekompensowane w zabawie. Ale również pozytywne uczucia, takie jak radość, sympatia, duma, zadowolenie, spełnienie oraz poczucie sensu są tutaj przeżywane i wzmacniane. Aktywne działania w zabawie umożliwiają samostanowienie. Zaspakajają one ciekawość żądzę wiedzy, dzięki nim zdobywane są nowe umiejętności oraz trenowane funkcje ciała, badane jako możliwości i granice. Zabawa dzięki swojej różnorodności jest motorem dla rozwoju dzieci w zakresie ich cielesnych, społecznych, emocjonalnych umiejętności.

ZALEŻNOŚĆ ZABAWY I NAUKI

ZABAWA jest nie tylko wstępną formą nauki, lecz samą nauką, odpowiednią do poziomu rozwoju. Dla dzieci zabawa jest połączeniem działania i myślenia. Wiadomo,ze fizyczny ruch zwiększa aktywność mózgu. Zabawa jest fizyczno – umysłową czynnością, która niewątpliwie wspiera rozwój myślenia. Dzieci musza najpierw sięgnąć i dotknąć, zanim dojdzie u nich do rozumienia i pojmowania logicznych zależności. Dziecko musi poznać przedmioty i sytuacje ze swego świata najpierw w zabawie, zanim może wyciągnąć wnioski ze swoich dociekań i zrozumieć je.
Zabawa oferuje dziecku nowe i zaskakujące elementy, obiecuje przygody oraz sprawia mnóstwo przyjemności. Koncentrując się na tej oczywistej radości dorośli zapominają czasem, że zabawa stanowi ogromne fizyczno – umysłowe dokonanie. Dorośli nie traktują zabawy dzieci wystarczająco poważnie jako wielkiego dokonania.
Dzieci, które nie miały wystarczająco dużo możliwości do zabawy, rzadko, kiedy mogą wykształcić w sobie radość z osiągnięć zwianych z późniejszymi wymaganiami w szkole, pracy zawodowej i społeczeństwie, ponieważ brakuje im doświadczeń, że dokonania te mogą stanowić pozytywne i zadowalające wyzwania. Dzięki udanemu spełnieniu wymagań związanych z określonymi dokonaniami, człowiek może zdobyć poczucie własnej wartości, zadowolenie oraz społeczne uznanie.
Podczas zabawy dzieci uczą się świadomości reguł, rozwiązywania konfliktów oraz wzmacniają swoją tożsamość. Doświadczają przy tym radości i odprężenia, a to z kolei stanowi podstawę dla późniejszych wymagań zwianych z żądanymi osiągnięciami.

ZNACZENIE ZABAW EKSPERYMENTALNYCH

Zabawy eksperymentalne rozwijają w dzieciach kreatywność, pomysłowość i wynalazczość dziecka oraz wypełniają luki w wiedzy i rozumieniu. Są one drogami do zaplanowanego uczenia, które wymagane jest od niego później w szkole. Zabawy eksperymentalne pobudzają kombinatoryczne myślenie oraz umożliwiają doświadczenie na zasadzie prób i błędów. Bawiąc się przedmiotami codziennego użytku, dzieci ćwiczą i wypróbowują swoje logiczne myślenie oraz skuteczne działania. Materiały do zabawy muszą mieć w związku z tym taki charakter, który łatwo można zmienić i dopasować do własnych potrzeb. Powinny one podsycać ciekawość oraz stanowić wyzwanie dla nowych potrzeb i pytań. Wiele kupowanych i używanych zabawek odrywa zabawę dzieci od jej związku z codziennością: zamiast pozwalać dzieciom bębnić w garnki albo puszki po konserwach, wykorzystywane są kupione bębenki, zamiast wykopać w ogrodzie oczko wodne, kupujemy plastikowe brodziki, zamiast wykorzystać sztućce z kuchni wykorzystujemy plastikowe zestawy dla lalek. Aby zabawa mogła wspierać myślenie i rozwój dzieci, wymaga ona takiego otoczenia i takich materiałów, które będą włączały do niej życie codzienne.

A MOŻE REDUKCJA ZABAWEK?

Zabawki to produkty odpowiedniej gałęzi przemysłu, które są często niezmiernie skomplikowanym naśladowaniem elementów świata dorosłych. Zabawkami są również lalki, pluszowe maskotki i figurki różnego rodzaju. Jednakże dla dzieci ważnym i interesującym materiałem zabawy są także wszystkie te rzeczy i przedmioty, z jakimi konfrontowane są one w swoim codziennym życiu: puszki, skrzynki, koce i chusty, materiały zebrane na łonie przyrody, narzędzie i rozmaite przyrządy. Wszystkie można wykorzystać w zabawie i przeżywać ciekawe sytuacje. Staja się one „zabawkami” dzieci.
Typowe zabawki, które znajdują się w ogromnych ilościach na regałach w dziecinnych pokojach powodują to, iż dzieci trąca orientację, one przeszkadzają dziecku w doborze właściwych materiałów do tego, aby w pełni zaangażować się w zabawę. Dzieci szybko wymieniają jedne zabawki na następne, nudzą się i nie realizują się twórczo.
Ważne jest, aby wspólnie z dziećmi szukać przedmiotów codziennego użytku oraz zbierać je, ponieważ takie przedmioty odpowiadają środowisku życia dzieci i powinny umożliwić konfrontację z rzeczywistością.
Zadaniem dorosłych jest wskazanie dzieciom możliwości, w jaki sposób również bez zabawek można realizować wiele wspaniałych pomysłów, sprawiających ogromną przyjemność.

WARUNKI DO PEŁNEJ FANTAZJI ZABAWY

Pełna fantazji, samodzielnie zorganizowana zabawa zależna jest nie tylko od oferowanych materiałów, ale również od jeszcze kilku innych czynników, takich jak:

1. Zachowanie opiekuna – powinien być obserwatorem, wykazać się powściągliwością, należy umieć rozpoznać moment, kiedy należy towarzyszyć dziecku w zabawie. Towarzyszenie oznacza tutaj zaufanie do kompetencji dziecka oraz integrowanie kreatywnych procesów zabawy, tzn. dać szansę dzieciom wykazać się swoimi pomysłami.
2. Przestrzeń i atmosfera – miejsce powinno charakteryzować się porządkiem i pewną strukturą. Zbyt wiele kolorów i elementów dekoracyjnych ogranicza przejrzystość sytuacji dla dzieci. Należy wspólnie z dziećmi dość często zmieniać wystrój pomieszczenia do zabawy.
3. Czas – pośpiech i presja nie wpływają pozytywnie na świat zabaw dziecka. Dzieci potrzebują czasu, aby móc zagłębić się w zabawie.
4. Partnerzy w zabawie – dzieci same decydują, z kim chcą się bawić w danym momencie. Dzieci doskonale wiedzą, komu można narzucić swoją wolę a z kim należy wspólnie ustalać realizację konkretnych pomysłów (zabaw).

PROPOZYCJE ZABAW

• Puzzle z pocztówek

  Pocztówki porozcinane na dowolną ilość elementów, które włożone są do kopert.
  Poszczególne elementy składane z powrotem w pocztówkę. Można tą pocztówkę przykleić na kartce papieru, następnie dorysować dowolne elementy, tworząc nowy obrazek.

• Król zagadek

  Należy wykonać koronę z materiałów papierniczych. Dziecko, które jest królem zadaje zagadki w formie np. opisu przedmiotu albo zadania trudnego pytania, natomiast pozostali muszą odgadywać, kto odgadnie zostaje królem i przejmuje funkcję zadawania zagadek aż do momentu rozwiązania kolejnej zagadki.

• Poczta

  Zabawa polega na przekazywaniu informacji poprzez wykonanie rysunku na plecach partnera, który powinien to starać się powtórzyć na plecach kolejnej osoby. Ostatnia osoba jest odbiorcą informacji i ogłasza, co do niego dotarło tą niecodzienną pocztą. Naturalnie pojawiają się tutaj liczne różnice, ważne jest tutaj wspólne przeżywanie kontakt w zabawie.

• Menory z pudełkami po zapałkach

  Pudełka po zapałkach muszą być jednakowe, następnie wypełniamy je różnymi materiałami, przy czym zawsze dwa powinny mieć tę samą zawartość np. watę, kulki papierowe, guziki itp. Wszystkie pudełka układamy na stole w równych rzędach, albo pomieszane. Za każdym razem można otwierać dwa z nich. Jeśli zostanie odnaleziona para, dziecko układa ja na stole obok siebie w formie wieży. Najwyższa wieża oznacza, iż dane dziecko jest zwycięzcą.

• Słońce, wiatr i deszcz

  Na kartkach rysujemy symbole zjawisk: deszcz, błyskawica, wiatr, grzmot, słońce, chmury. Każdemu symbolowi przyporządkowany zostaje odpowiedni dźwięk np. deszcz – kap, kap, kap; błyskawica – ratatata; wiatr – hu,hu,hu,hu; grzmot – bum, bum; słonce – ach; chmury – och. Na okazany symbol należy wydać odpowiedni dla tego symbolu dźwięk.

Opracowała: Aneta Radlak

Bibliografia:

• Daniela Braun, Rita Greine – „ Zabawy rozwijające logiczne myślenie”, Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2002